Μαραθώνας – Ναός Παναγίας Μεσοσπορίτισσας

  Ο μικρός ναός μέσα στον Αρχαιολογικό Χώρο του Τροπαίου,γνωστός ως Παναγία Μεσοσπορίτισσα, είναι αφιερωμένος στα Εισόδια της Θεοτόκου. Πρόκειται για επιμήκη μονόχωρο, ξυλόστεγο ναό των μεταβυζαντινών χρόνων, πιθανώς με δύο οικοδομικές φάσεις,εξωτερικά τρίπλευρη αψίδα Ιερού, είσοδο στην δυτική όψη και ένα μόνο παράθυρο, τοξωτό, στη νότια. Η επιμελημένη τοιχοποιία του στις εξωτερικές όψεις, με προσεκτικά τοποθετημένους πλακοειδείς λίθους ανάμεσα στους οποίους παρεμβάλλονται μικρά τμήματα πλίνθων, μαρτυρεί κατασκευή από έμπειρους τεχνίτες. Εσωτερικά, ενδιαφέρον παρουσιάζει η κατασκευασμένη με τον παραδοσιακό τρόπο ξύλινη στέγη, που αποτελείται από κορμούς κέδρου («βένια»). Οι τοιχογραφίες στον χώρο του Ιερού (Πλατυτέρα, Συλλειτουργούντες Ιεράρχες) και στον βόρειο τοίχο (παράσταση των Εισοδίων), καθώς και το τέμπλοανάγονταιστον ύστερο19οή στον πρώιμο 20^ο αιώνα.

  Τις τελευταίες δεκαετίες ο ναός έχει αποκτήσει πρόσθετοεπιστημονικό ενδιαφέρον εξαιτίας της σύνδεσής του με το Τρόπαιο των Αθηναίων ύστερα από τη μάχη του Μαραθώνα: Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι η αρχική θέση του Τροπαίου εντοπίζεται στο δυτικό τμήμα και στονπροαύλειοχώροτου ναού,ο οποίος μοιάζει κτισμένος σε τεχνητά υπερυψωμένο έδαφος. Φαίνεται επίσης πιθανό, ότι για την ανέγερσή του χρησιμοποιήθηκε δομικό υλικό από τον γειτονικό μεσαιωνικό πύργο (η βάση του είναι ακόμη ορατή λίγα μέτρα από τη δυτική όψη του ναού), στον οποίο βρέθηκαν εντοιχισμένα πολλά τμήματα από το Τρόπαιο. Η χρήση υλικού επιβεβαιώθηκε το 2021, όταν, κατά την αφαίρεση των εξωτερικών επιχρισμάτων στο πλαίσιο εργασιών αποκατάστασης υπό την εποπτεία της ΕΦΑΑνΑτ,εντοπίστηκαν δύο μαρμάρινα μέλη του αθηναϊκού μνημείου στους εξωτερικούς τοίχους του ναού. Τα μέλη αυτά φυλάσσονται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μαραθώνα.