ΙΣΤΟΡΙΚΟ
Στον περιφραγμένο χώρο του Βρανά, δίπλα από το Αρχαιολογικό Μουσείο του Μαραθώνα, βρίσκεται
το νεκροταφείο των τύμβων της Μέσης Εποχής του Χαλκού. Ήδη από τον 19ο αιώνα, ορισμένοι από τους τύμβους αναφέρονται από ξένους περιηγητές, όπως ο W.M. Leake και ο G.J. Fraser. Το 1970, ο Σπυρίδων Μαρινάτος ανέσκαψε τέσσερις από τους επτά τύμβους. Σήμερα, έχουν αναδειχθεί κάτω από στέγαστρο οι τρεις πρώτοι τύμβοι (Τύμβοι Ι – ΙΙΙ). Την ίδια εποχή και σε μικρή απόσταση από τους μεσοελλαδικούς τύμβους, ο ίδιος ανέσκαψε ένα
τύμβο κλασικών χρόνων, τον οποίο ταύτισε με τον τύμβο των Πλαταιέων που έπεσαν στη μάχη του Μαραθώνα το 490 π.Χ. Η άποψη αυτή σήμερα αμφισβητείται.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
Το νεκροταφείο των τύμβων του Βρανά περιλαμβάνει τύμβους της Μέσης Εποχής του Χαλκού (2000 – 1600 π.Χ.), ενώ κάποιοι από αυτούς ήταν σε χρήση και τη μυκηναϊκή περίοδο (14ος – 12ος αι. π.Χ). Ο κυκλικός Τύμβος Ι περιείχε συνολικά οκτώ τάφους, κιβωτιόσχημους και λακκοειδείς, με τον νεκρό να συνοδεύεται από λίγα ή καθόλου αγγεία, τα οποία εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μαραθώνα. Από αυτούς, ο πλουσιότερος ήταν ο τάφος 2, ο οποίος ονομάστηκε συμβατικά από τον ανασκαφέα Σπ. Μαρινάτο ως «ο τάφος της βασιλίσσης», για να υποδηλώσει την σπουδαιότητα της ταφής. Η εύρεση μιας ύστερης ταφής (4ος – 5ος αι. μ.Χ.) καθώς και ενός σκελετού βραχύσωμου ίππου, που πρόσφατα χρονολογήθηκε στα υστεροβυζαντινά χρόνια (αρχές 15ου αι. μ.Χ.), αποτελούν απόδειξη μεταγενέστερης επέμβασης στον Τύμβο. Ο Τύμβος ΙΙ, ανάλογων διαστάσεων με τον Ι, περικλείει ένα μόνον ευμεγέθη τάφο, μεγαροειδούς σχήματος, με προστώο, προθάλαμο και κυρίως θάλαμο. Ο Τύμβος ΙΙΙ είναι αρκετά μικρότερος από τους προηγούμενους, σώζεται αποσπασματικά και περιελάμβανε κατεστραμμένους λακκοειδείς τάφους. Ο Τύμβος IV είχε καταστραφεί σε μεγάλο ποσοστό, καθώς είχε μετατραπεί από τους Ιταλούς σε πυροβολείο στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σήμερα, βρίσκεται εκτός του στεγάστρου που προστατεύει τους άλλους τρεις και είναι καλυμμένος με χώμα. Οι τύμβοι V, VI και VII έχουν εντοπιστεί στον ευρύτερο χώρο και δεν έχουν ακόμα ανασκαφεί.
Στη Μέση Εποχή του Χαλκού οι τύμβοι ήταν ευρύτατα διαδεδομένοι από την Πελοπόννησο μέχρι την Ήπειρο και Θεσσαλία, με ιδιαίτερη συγκέντρωση στη δυτική Πελοπόννησο. Αρχαιότερα δείγματα εντοπίζονται από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού ( 3η χιλιετία π.Χ.), όπως ο τύμβος των Αφιδνών και εκείνοι της Λευκάδας. Είναι κυκλικοί με διάμετρο που κυμαίνεται από 8 έως 25μ. και περιλαμβάνουν απλούς λάκκους, κιβωτιόσχημους τάφους ή ταφές σε πίθους, στους οποίους ο νεκρός τοποθετούνταν σε συνεσταλμένη (εμβρυακή) στάση και συνοδευόταν με λίγα ή καθόλου κτερίσματα.
Σε μικρή απόσταση από τους τύμβους, ανασκάφηκε ένας τύμβος κλασικών χρόνων με ύψος 3μ. και διάμετρο 30μ. Βρέθηκαν συνολικά 11 ανδρικές ταφές: 8 λακκοειδείς τάφοι, 2 ταφικές πυρές και 1 ταφή σε πίθο, η οποία ανήκε σε παιδί περίπου 10 ετών. Πάνω σε κάθε ταφή υπήρχε ένας ακατέργαστος λίθος, το σήμα του τάφου. Η χρονολόγηση των κτερισμάτων (αντικειμένων που συνόδευαν το νεκρό) στην περίοδο μεταξύ των ετών 500 – 490 π.Χ., καθώς και η εύρεση αποκλειστικά ανδρικών σκελετών οδήγησε τον ανασκαφέα στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για τον τύμβο των Πλαταιέων που έπεσαν στη μάχη του Μαραθώνα. Το δεκάχρονο παιδί θεωρήθηκε ότι ήταν πιθανώς αγγελιοφόρος. Ωστόσο, η ταύτιση του μνημείου με τον Τύμβο των Πλαταιέων έχει αμφισβητηθεί έντονα, με κυρίαρχα επιχειρήματα την μεγάλη απόσταση (περίπου 3χλμ) από τον Τύμβο των Αθηναίων πεσόντων στην πεδιάδα του Μαραθώνα, καθώς και τον διαφορετικό τρόπο ταφής (ενταφιασμοί και πυρές).
